Sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego (SDE), jeśli spełnione są zarówno warunki ogólne, zwane progowymi, jak i szczególne, zależne od statusu skazanego[1]. Dozór elektroniczny został przywrócony jako forma odbywania kary pozbawienia wolności na mocy zmiany Kodeksu karnego wykonawczego z 11 marca 2016 roku, po tym jak przez krótki okres był formą kary ograniczenia wolności[2]. Możliwość wykonania kary w SDE ma charakter fakultatywny i pozostawiona jest uznaniu sądu penitencjarnego, który orzeka na wniosek uprawnionych osób[3].
Przepis art. 43la § 1 KKW wprowadza pięć przesłanek, które muszą być spełnione łącznie i mają charakter ogólny. Każdą z tych przesłanek uznaje się za warunek bezwzględny (sine qua non); ich brak skutkuje odmową udzielenia zezwolenia, a nie umorzeniem postępowania[4].
Zgodnie z art. 32la § 1 kkw Sąd penitencjarny może udzielić skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, jeżeli zostały spełnione łącznie następujące warunki
- Wobec skazanego orzeczono karę nieprzekraczającą jednego roku i sześciu miesięcy
- kara orzeczona jest w wymiarze niższym niż 3 lata, a skazanemu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nie większym niż sześć miesięcy
- W obu przypadkach nie mogą zachodzić warunki przewidziane w 64 § 2, art. 64a lub art. 65 § 1 i 2 Kodeksu karnego
Należy przy tym wskazać, iż orzecznictwo wskazuje, że warunek ten dotyczy wymiaru kary orzeczonej w wyroku, a nie kary, która faktycznie pozostała do wykonania po jej skróceniu (np. na podstawie art. 75 § 3a KK)[5]. Istnieje jednak odmienny pogląd, że decydująca powinna być suma kar podlegających wykonaniu[6].
Wyłączenie możliwości SDE dotyczy skazanych w warunkach tzw. recydywy wielokrotnej (art. 64 § 2 KK) oraz od 1 października 2023 roku z art. 64a KK. Ustawodawca założył, że tacy sprawcy są zbyt zdemoralizowani i wymagają oddziaływania resocjalizacyjnego w zakładzie karnym[7].
Kolejną przesłanką udzielenia SDE zgodnie z art. 43la § 1 pkt 2 kkw jest to, iż odbywaniu kary w systemie SDE nie mogą stać na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie nie zostaną osiągnięte cele kary. Celem wykonywania kary pozbawienia wolności jest prewencja szczególna, czyli wzbudzanie w skazanym woli współdziałania w kształtowaniu postaw społecznie pożądanych, poczucia odpowiedzialności i potrzeby przestrzegania porządku prawnego, aby powstrzymał się od powrotu do przestępstwa[8].
Należy wskazać, iż względy rodzinne czy zawodowe nie są czynnikiem decydującym o udzieleniu zezwolenia na odbycie kary w systemie SDE, lecz względy prognostyczne[9].
SDE nie służy łagodzeniu negatywnych skutków dla zdrowia czy sytuacji rodzinnej skazanego, w takich sytuacjach stosuje się odroczenie wykonania kary lub przerwę w karze[10].
Wielokrotna karalność, zwłaszcza za podobne przestępstwa, lekceważący stosunek do prawa, nieskuteczność wcześniejszych kar wolnościowych lub warunkowego zawieszenia, bierność w procesie resocjalizacji w zakładzie karnym, przynależność do podkultury więziennej, czy uzależnienia bez podjęcia leczenia, są często uznawane za okoliczności przemawiające za tym, że cele kary nie zostaną osiągnięte w SDE[11].
Należy również wskazać, iż skazany musi posiadać określone miejsce stałego pobytu, czyli lokal, w którym będzie przebywał w wyznaczonych dniach i porach. Nie jest konieczne posiadanie tytułu prawnego do lokalu, ale ważna jest stabilna perspektywa zamieszkiwania[12].
Konieczna jest zgoda pełnoletnich osób zamieszkujących wspólnie ze skazanym.
Odbywaniu kary w SDE nie mogą stać na przeszkodzie warunki techniczne, takie jak brak niezbędnej infrastruktury energetycznej czy brak zasięgu telefonii komórkowej.
Istnieje projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw. [13] Projekt został umieszczony w Wykazie prac legislacyjnych i programowych Rady Ministrów.[14] Celem projektu jest usprawnienie postępowania i poszerzenie stosowania SDE.
Najistotniejsza projektowana zmiana dotyczy art. 43la § 1 pkt 1 i § 6 pkt 2 KKW.
Projektowana zmiana przewiduje poszerzenie stosowania systemu dozoru elektronicznego poprzez wprowadzenie możliwości udzielenia zezwolenia na odbycie kary w SDE skazanemu, wobec którego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary w wymiarze nieprzekraczającym jednego roku i sześciu miesięcy.
[1] I. Zgoliński, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. 5, 2023, art. 43la
[2] I. Zgoliński, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. 5, 2023, wstęp
[3] I. Zgoliński, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. 5, 2023, art. 43la
[4] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 7 lipca 2020 r., II AKzw 1019/20; Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 18 lipca 2022 r., II AKzw 804/22; Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 7 lutego 2017 r., II AKzw 100/17
[5] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 listopada 2020 r., II AKzw 2114/20; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 6 października 2017 r., II AKzw 1165/17; Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 grudnia 2016 r., II AKzw 1987/16; Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 grudnia 2016 r., II AKzw 1989/16).
[6] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 marca 2017 r., II AKzw 246/17
[7] Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 1 października 2021 r., II AKzw 2357/21; Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 30 września 2021 r., II AKzw 2071/21
[8] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 3 sierpnia 2021 r., II AKzw 868/21; Postanowienie Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 5 września 2017 r., II AKzw 1508/17
[9] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 marca 2021 r., II AKzw 241/21
[10] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 stycznia 2018 r., II AKzw 1097/17; Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 13 lipca 2022 r., II AKzw 655/22
[11] Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 kwietnia 2024 r., II AKzw 302/24
[12] I. Zgoliński, Kodeks karny wykonawczy. Komentarz, wyd. 5, 2023, art. 43la
[13] https://www.gov.pl/web/premier/projekt-ustawy-o-zmianie-ustawy–kodeks-karny-wykonawczy-oraz-niektorych-innych-ustaw4
[14] Nr projektu UD194