Najważniejsze projektowane zmiany w Kodeksie postępowania karnego i innych ustawach (druk 1600)
Najważniejsze Projektowane Zmiany w k.p.k.
- Subsydiarny akt oskarżenia
- Likwidacja obowiązku złożenia zażalenia do prokuratora nadrzędnego w przypadku subsydiarnego aktu oskarżenia. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 55 § 1 k.p.k., pokrzywdzony może wnieść akt oskarżenia bezpośrednio do sądu w terminie miesiąca od doręczenia zawiadomienia o powtórnej odmowie wszczęcia lub umorzeniu postępowania. Ta zmiana ma na celu uproszczenie drogi pokrzywdzonego do sądowej kontroli decyzji prokuratora i wpisuje się w dążenie do przywrócenia właściwej równowagi między sądem a prokuraturą oraz usunięcia „nadmiarowych” uprawnień prokuratora. Projekt nadal dopuszcza udział prokuratora w takiej sprawie.
- Definicja podejrzanego i gwarancje procesowe
- Nowa definicja podejrzanego zostaje „oderwana” od instytucji przedstawienia zarzutów. Za podejrzanego uważa się osobę, co do której istnieją uzasadnione dowody wskazujące na podejrzenie popełnienia przestępstwa oraz wobec której podjęto pierwszą czynność procesową ukierunkowaną na jej ściganie. Czynności te mogą obejmować zatrzymanie, okazanie, przeszukanie, pobranie materiałów biologicznych czy zarządzenie podsłuchu. Ma to kluczowe znaczenie dla osób objętych podejrzeniem, które pozostają na wolności, ale wobec których podejmowane są czynności ścigania (np. przeszukanie), zapewniając im status podejrzanego od wcześniejszego momentu. Konieczne są też zmiany w innych przepisach, gdzie występuje pojęcie „osoba podejrzana”.
- Zakaz dowodowy – wyjaśnienia uzyskane z naruszeniem gwarancji prawa podejrzanego do pomocy obrońcy nie będą mogły zostać wykorzystane (ani w zakresie dowodzenia winy, ani w innych decyzjach procesowych, np. stosowania środków zapobiegawczych), jeśli będzie to niekorzystne dla oskarżonego. Projektowany zakaz dowodowy spełnia standardy Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (ETPCz).
- Obowiązek informowania o opinii – wprowadzono obowiązek poinformowania podejrzanego i jego obrońcy oraz pokrzywdzonego i jego pełnomocnika o przedłożeniu opinii biegłego. Umożliwia to realne skorzystanie z uprawnień stron, takich jak udział w przesłuchaniu biegłych w postępowaniu przygotowawczym.
- Zwiększenie uprawnień zatrzymanego – obejmuje prawo do informacji o stawianych zarzutach, przeglądania akt w części zawierającej treść dowodów wskazanych we wniosku o tymczasowe aresztowanie
- Tymczasowe aresztowanie (TA)
- Powrót do wyłącznie sądowej kompetencji w orzekaniu o zastosowaniu lub przedłużeniu tymczasowego aresztowania. Uchyla się przepis, który pozwalał prokuratorowi sprzeciwić się zmianie środka izolacyjnego na poręczenie majątkowe, co dotychczas wstrzymywało decyzję sądu i mogło prowadzić do nieokreślonego pozbawienia wolności.
- Ograniczenie stosowania TA – wyeliminowano możliwość stosowania najsurowszego środka zapobiegawczego w sprawach o czyny zagrożone karą do 2 lat pozbawienia wolności, co jest powrotem do wersji przepisów obowiązującej od 1 lipca 2015 r. Dotyczy to czynów o mniejszej szkodliwości społecznej.
- Ograniczenie okresu TA przy obawie matactwa – w przypadku stosowania tymczasowego aresztowania na podstawie art. 258 § 2 k.p.k. (obawa utrudniania postępowania), okres ten został ograniczony do 12 miesięcy do wydania wyroku przez sąd pierwszej instancji.
- Wyjaśnienie braku zastosowania innych środków – w uzasadnieniu postanowienia o tymczasowym aresztowaniu należy wyjaśnić, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego.
- Dostęp do obrońcy
- Dyżury obrończe i „tymczasowy” obrońca – wprowadzono obowiązek pełnienia przez adwokatów i radców prawnych dyżurów w celu zapewnienia pomocy prawnej zatrzymanym, zwłaszcza gdy nie mają środków na obrońcę z wyboru. Wprowadzono także procedurę wyznaczania „tymczasowego” obrońcy z urzędu dla podejrzanego pozbawionego wolności, na jego żądanie, przede wszystkim w celu udzielenia porady prawnej do momentu ustania zatrzymania.
- Zasady postępowania dowodowego i uzasadnień
- Uchylenie art. 170 § 1 pkt 6 k.p.k. – eliminuje się możliwość oddalenia wniosku dowodowego ze względu na jego spóźnione złożenie. Utrzymywanie tej przesłanki mogło naruszać rzetelny proces i prowadzić do pominięcia istotnych informacji, sprzyjając rozstrzyganiu na podstawie nieprawdziwych ustaleń. Celem jest wspieranie inicjatywy dowodowej stron.
- Poszerzenie wymogów aktu oskarżenia – obok listy osób i wykazu dowodów, akt oskarżenia będzie musiał zawierać tezy dowodowe dla każdego wnioskowanego dowodu, wskazując okoliczności, które mają być udowodnione. Ma to na celu realizację zasady równości stron i ograniczenie praktyki automatycznego wnioskowania o przeprowadzenie wszystkich dowodów z postępowania przygotowawczego.
- Inne istotne zmiany
- Uchylenie art. 233 § 1a k.k. – uchylono przepis dotyczący fałszywego zeznania złożonego z obawy przed odpowiedzialnością karną. Zrezygnowano z typu uprzywilejowanego stypizowanego w § 1a, co w istocie prowadzi do zrównania odpowiedzialności na płaszczyźnie kwalifikacji prawnej i ustawowego zagrożenia karą.
- Uchylono obowiązkowe sporządzanie uzasadnienia na formularzu